LS III

LÁMHSCRÍBHINN III

ÁBHAR ILCHINEÁLACH

18ú—19ú aois. Páipéar. 6" × 4". Tá cúdach éadtrom leathair ar an Is. seo. Tá an LS scríofa ar idir-leathanaigh leabhair chló-bhuailte ina bhfuil téaxanna achtanna dlighidh le fáil a reachtaíodh i bPairlimint Bhaile Átha Cliath insan bhliain 1772. Baineann dhá chionn dena hachtanna seo le cúrsaí bannc-bhriste, agus b'é a ba chuspóir don tríú cionn gléas níos fearr a chur ar fáil leis an chorraíl a bhí ar siúl san am údaigh i lár agus i n-Oir-Thuaisceart Uladh a smachtú. Ó thaobh na staire áitiúla de agus mar gheall ar na liostaí d'ainmneacha daoine a foillsítear i ndá chionn acu tá téaxanna na nAchtanna seo inspéise ionnta féin.

Scríobh duine darbh ainm Tomás Ó hÉineacháin an LS seo idir na bliantaí 1779 agus 1813 nó mar sin. Tá an méid sin eolais le baint as an LS féin. Is cosúil gur duine de bhunadh Chondae Shligigh a bhí ann ainneoin gan an sloinneadh Ó hÉineacháin a bheith coitianta san chondae sin. I mbaile Shligigh a bhí sé ar an 18ú lá de mhí Feabhra 1802, mar is léir dúinn ón nóta atá le fáil ar leathanach 97. Sloinneadh de chuid Mhuigheo é Ó hÉineacháin ó cheart, ¹ acht san bhliain 1854, cuir i gcás, bhí cóilíní beaga daoine den tsloinneadh sin le fáil agus cónaí orthú i bparóiste Áth Imlaise i mBarúntacht Chairbre agus i bparóiste Drom Cliabh san bharúntacht chéanna. Bhí daoine de'n tsloinneadh sin le fáil fosta i bparóiste Achadh Chonaire i mBarúntacht Luighne. Bhí beirt shealbhthóirí darbh ainm Tomás Ó hÉineacháin ina gcónaí i bParóiste Drom Cliabh. Níl aonduine de'n tsloinneadh seo ainmnithe i mBaile Mhór Shligigh i Suirbhé Uí Ghríofa, 1854, de réir mar is féidir liomsa a dhéanamh amach. ²

Bhí fear darbh ainm Tomás Ó hÉineacháin (Thomas Henegan) ina chónaí i mbaile mhór Shligigh san bhliain 1779. Insan Catholic Qualification Rolls Index do na bliantaibh 1778-90 deirtear gur cháiligh Thomas Henegan a raibh cónaí air i Sligeach i mí Lúnasa 1779 ag Seisiúin Shligigh, agus gur chuntasóir a bhí ann. ³ Ó tharla an t-ainm sin bheith comh gann sin thart fá bhaile Shligigh i dtús agus i lár na haoise seo chuaidh thart thig linn a bheith lán-chinnte, dar liom, gurbh ionann an duine atá luaite ins na Qualification Rolls agus an duine a scríobh an LS seo. Ar an ábhar gur chuntasóir a bhi ann bheadh spéis ar leith aige ins na hAchtanna faoi chúrsaí bhannc-bhriste agus ins na liostaí d'ainmneacha daoine ar foillsíodh a n-ainmneacha mar dhaoine a bhí bannc-bhriste i dtéax na n-achtanna.

Scríobh sé cuid mhaith de na dréachta Gaeilge atá aige insan LS seo de réir na bhfuaimeanna agus tá a lán eolais le fáil as an litriú neá-fhormálta seo faoi thréithe de chuid chanúint an scríobhaí. Dánta a bhí de ghlan-mheabhair aige, agus a d'fhoghlaim sé ó bheith ag éisteacht leo agus iad dá n-aithris, atá ins na dréachta seo. I dtaca le roinnt eile dena dánta de, m. sh. Pléaráca na Ruarcach agus an dán leis an Chearbhallánach, déarfainn gur aithscríobh sé iad as lámhscríbhinn einteacht nach rabh caighdeán ró-árd litrithe innti. Tá dréachta próis agus dánta i mBéarla le fáil insan LS fosta.

'Sé mo bharúil gur i nDrom Cliabh a rugadh a's a tógadh é, áit nach bhfuil ró-fhada ó theorainn Chondae Liathdroma. De réir cosúílachta bhí Tomás in úsáid mar ainm i measg Muintir Éineacháin annsin. Mar atá ráite agam thuas is cosúil gur aithscríobh sé cuid de na dréachta atá aige san LS as lámhscríbhinn einteacht eile. Bhí cóipeáil lámhscríbhinní Gaeilge imithe ar neimhni i gCondae Shligigh san am údaigh, ar feadh m'eolais, acht lean an traidisiún seo i gCondae Liathdroma, agus síar ó thuaidh go hÁrd a' Rátha i dTír Chonaill agus soir ó thuaidh go dtí ceanntar Inis Ceithleann anuas go dtí timcheall 1840. ⁴ I ndeire na 18ú aoise bhí lámhscríbhinní á gcóipeáil go fóill i gCondae Roscomáin agus i gCondae Longphuirt. ⁵ Acht bhéarfadh an dán leis an Chearbhallánach, an dán le Mag Guain agus Pléaráca na Ruarcach le fios dúinn gur le traidisiún Liathdroma is mó a bhí baint aige. Lena chois sin taispeánann Ó hÉineacháin go rabh spéis aige i dtraidisiúin faoi Cholmcille, rud a mbéitheá ag súil leis ag fear de thógáil Drom Cliabh áit ar bhunaigh Colmcille mainistir agus ar dhúirt sé faoi

"Ionmhuin fós thiar lem chridhe
Druim Cliabh ag tráigh Cuilcinne"

agus i leagan eile de na línte céanna

"Inmhuin Druim Cliabh mo chroidhe
'S beith thiar ac tráigh Eothaile". ⁶

Ní dhearna an scríobhaí aon uimhriú ar na hidirleathanaigh ar a bhfuil an LS scríofa. Mé féin is cionntach leis an uimhriú a bhfuil tagairt le fáil dó insan chlár seo. Is cosúil gur scríobh sé isteach na píosaí próis agus filíochta ó am go chéile i gcaitheamh dornán maith blianta.

Ar leathanach bhán ós comhair an tidil-leathanaigh tá an t-ainm Tho. Henigan scríofa i bpeann luaidhe. Iarracht é seo, dar liom, le aithris a dhéanamh ar shiníu an scríobhaí, siniú atá scríofa treasna barr an tidil-leathanaigh i ndúch mar leanas: Thomas Henegan, May 14th, 1776. Idir sin agus deireadh an leabhair tá a shíniú le fáil naoi n-uaire eile m. sh., Thom Henegan, Thom Ó Henecane, Tomas O heneghane & rl.

Fuair Séamas Ó Raigne, Ollamh le Béarla i gColáiste Phádraig, an LS seo ó chara dá chuid i Sligeach cúig bliana ó shoin, agus bhronn sé ar leabharlainn na Coláiste í san bhliain 1958.

Leath.

1 -20 Iomarbháidh Oisín agus Phádraig. ⁷ Omrouoi Issine & Phadrig. Ag toiseacht,

Fadrig a gouhli thou en telig,
A vic Alpin na salm sáv & rl. 232 ll.

21 -29 Tráchtas i mBéarla darab tiodal, On the Clergy and Eucharist etc. Ag an deireadh tá an síniú, Tho. Henegan, June 15th, 1790.

30 -32 Tráchtas i mBéarla ar a bhfuil an tiodal, A Caution to the Clergy &rl. Ag an deireadh tá an síniú, Thom. Henegan.

33 -59 Aistriuchán Béarla ar an dán Tuireamh na hÉireann. The Antient History of Ireland. 1779. Abridged by Thom. Henegan. Ag toiseacht,

Irish heroes when I remind
The weal and Church how thrown behind,
Our friends how lost, how poor in Kind,
My heart within me to rend incline & rl. ⁸
122 véarsaí & 488 línte.

Ag an deire tá an siniu July, 5th 1799. Thom. Henegan.

60 Ar Cholmcille. Toisíonn sé, St. Collum Cille foretold the Danes wd. invade Ireland, he foretold that a colony from England would inhabit Derry. In his farewell to Ireland at his departure from Derry he begins thus,

Mo Dhorighan, Mo Dhorighan,
Mo chno bhuidh agus m'fhaligan
Is gur dona Gallaibh ata nan
A beith lar mo Dheoragan & rl. ⁹

Annsin tá aistriuchán Béarla ar na véarsaí seo ag toiseacht,

My fragrant Bank and fruitful trees,
farewell,
Where pensive mortals mixt with angels
dwell & rl.

Annsin tá an nóta: It was in the reign of Bridius, the son of Meilochon, King of the Picts, in 565, Golium Killa arrived in Scotland and settled in the Isle of Ioi or I, about twelve miles from the mainland.

61 -69 Ar Thoiseach agus ar Dheireadh an tSaoil. Air Hushaugh & er Derua an Theel. Toisíonn sé mar seo, Reash an cruhi ni roe unsa a doun ga lear agh Berth. Evenus na cruina gur buea ve ar a thuil &rl. Críochnaíonn sé mar seo: Dusguil tu na Flahish & rina tú en ballagh de retagh en sheluah a hoirth Gaue a parus lesh en nahir, an mac & an spirid neif, amen. Thom. Ó Henecane.

68 -78 Dán. Ag toiseacht,

A reigh na cruinnea & a doun le cealagh,
Cruthigh na Flaish agus an Taluagh a nenaght & rl. ¹⁰ 86 ll.

79 Véarsa i mBéarla ag toiseacht,

Awake my soul agrieved with sin,
Repent hard heart, to bleed begin & rl.

Faoi sin tá an dán beag Gaeilge a bhfuil an véarsa Béarla thuas mar aistriuchán air,

Is mé an creatior bocht fan ulach trom
O mheid mo pheachaidh is aireah( ?) liom & rl. 5 11. ¹¹

80 -81 Paraphrase on Ave Maria. Ag toiseacht,

Hail Mary most refulgent pearl of light & rl.

Véarsaí i nGaeilge ag toiseacht,

Failta dhuit, a Mhuirre Mhor,
A viden bhuir ndeacair foir,
A mhaithir Isa, realta na marra,
'S tu skeath na mboct, bhur nannum charra & rl. ¹² 16 ll.

82 -88 Nótaí ar Cholmcille, fáistine Cholmcille &rl. i mBéarla. Tá an véarsa Ghaeilge seo ina measg:

As truadh gan mise an Dhiorra,
No a Tiorudh na ttunn ghille,
Dear liom, nir mholc a dáil
Mo chorp da mbiodh a nGartan.

Annsin tá aistriuchán Béarla ar an véarsa chéanna ag toiseacht,

I would to God I were in Derry
Or laid in Gartan's native clay & rl.

Tá an méid seo faoi Cholmcille ar leathanach 85:

The last spot Collum Kill saw in Ireland was a village called Killshillagh on the shore of Lough Foyle below L. Derry, and we have it on tradition that he could stay no longer than midnight where he spun it out till the cock crowed, and took his last farewell with reluctance, since he is said to have made the following verses or lines:

Cille Shillach, Cille Shillach,
Cille is moch a ngairrann cuillach;
Go raibh a cuillach gan chean,
agus Cille Sillagh gan cuillach.

Tá leagan Béarla de'n véarsa chéanna aige annsin ag toiseacht: May thou Kilsillagh, want a cock & rl.

89 -97 Dán cráifeachta i mBéarla ar a bhfuil an tiodal On the Critical Hour of Death agus ag toiseacht,

Decline good muse to sound thyne humble lyre,
With vain conceits touch not the trembling wire & rl.

Ag an deireadh tá an síniú, Sligo, 18th Feb., 1802 Thom. Henegan.

98 -103 Dán cráifeachta eile i mBéarla darab tiodal Soliloquy of the soul at the Tribunal of Eternal Justice on being condemned, ag toiseacht

O wretch of wo! yes woe's eternal now;
Where shalt thou hide thy once imperious brow? & rl.

104 -106 Dán i nGaeilge darab tiodal In praise of the clergy ag toiseacht,

Shea deir a clearhu deanau Thegav gaugh La
gur ig boucta a Tseal gon vreag tha na flauieas le fale ¹³ & rl. 16 ll.

107 I mBéarla. Leigheas ar an ghrís.

109 -114 Pléaráca na Ruarcach. Plearaca na Ruarcach, ag toiseacht

Pleraca na Ruarcac a ccuimhne anuile duine
Da ttucaidh, bhfacfeach, s d cclunfed go foill & rl. 44 ll.

Ag an deireadh tá an nóta Tomaus Ó Heneghane sgribhe e mhbline An Thirna — ¹⁴

115 Pléaráca an Stafordaigh. Carolan's Receipt is tiodal dó san LS seo agus toisíonn sé

Mas tin no slan a tarlaigs féin
Do gluis me traaa bfarde me & rl. 14 11. ¹⁵

Nil annseo acht toiseach an dáin.

116 Dán Gaeilge a bhfuil an tiodal Sir Toby Butler air san LS ag toiseacht

Ó Trinod na minochta a gellud Poll & rl.

Tá an dán neá-chríochnaithe. 7½ ll.

117 -119 Scripture Proofs; i mBéarla

120 -121 Tairngireacht Cholmchille. Colmcille's Prophecy. Críochnaíonn sé leis an véarsa faoi Chill Sillach. Vide supra. Sínithe ag an deireadh, Thom. Henegan.

122 Cuntas i mBéarla darab toiseach,

Methodists of their own Church thus describe themselves & rl.

125 Ainm na hOllphéiste. Name of Beast. Oibrítear amach gur Martin Luther a ainm.

127 -143 Gearr-chuntas i mBéarla ar an Aeneid. A Short History of Troy and of Aeneas by Virgil. Sínithe ag an deireadh, Thom. Henegan.

145 -146 Ainmneacha luibheanna áirithe i mBéarla agus i nGaeilge. m.sh. Alehoof = aherlus. coltsfoot = ahain. Great dazy (sic) = aisbeochan & rl.

147 -154 Doctor Butler's Reformation. Aor i mBéarla atá annseo ar an Dr. de Buitléir a thréig easpagacht Chorcaí nuair a fuair sé seilbh ar estát Dún Baoithin. ¹⁶

154 -158 Dán i mBéarla in éadan móid na dílseachta.

159 Véarsa i nGaeilge darab tús, Is gor trouadh don te nach dtigion a cuairsaa féin & rl. ¹⁷

161 -172 Dán cráifeachta ar a bhfuil an tiodal Daun vic Guane er Paush Christa, ag toiseacht:

Naugh bouair a thaim & sauesti culim an eigh,
Gon smeeneau a wain eir an mbausa duilin a ree & rl. 108 11. ¹⁸ 27 véarsaí.

Ag an deireadh tá an nóta: Screibh le Thom O Henecane, an 14 dan ve dearagh don Saura, 1813, de eish an Teirna.

172 -175 Na Deich nAitheanta i bhFuirm Dáin. Deigh Nahantigh a naune, an tiodal san LS Ag toiseacht,

Creid a vick an ndei go glan,
She do las a cuir an Tuirn;
Is eving duth lá na grach,
Yuofigh tu naugh da cahn & rl. 40 11. ¹⁹

176 -180 dán an scabaill. Daunean Scabuil. Ag toiseacht,

Anish o tha me dulfee do ydeedan
A wiedan yeelish 7 fee do skea
Thore dam credeu ve ladir breevour & rl. 3011 . ²⁰

Ag an deireadh tá an siniú Tom. Ó Hennican.

Fonótaí